وای بر انسانی که بد زبان است | نگاهی به سوره همزه که هشدار‌های بزرگی در خود دارد

حمیده ذاکری | شهرآرانیوز؛ سوره‌های کوتاه قرآن کریم برای ما این فرصت را فراهم می‌کنند که تدبیر و تدبر در آیات کتاب خدا را تمرین کنیم؛ زیرا محتوای بیشتر این سوره‌ها که در جزء سی قرآن قرار دارند، بیشتر حول یک معنای محوری یا تعداد معینی است؛ محتوا‌هایی که معمولا در حوزه رفتار و کردار هستند و با ما از آموزه‌های اخلاقی مطلوب نزد پروردگار صحبت می‌کنند و درحقیقت در پی این هدف هستند که خدایی زندگی کردن را به ما بیاموزند. سوره همزه، از سوره‌های جزء سی‌ام، دارای چنین ویژگی‌ای است؛ سوره‌ای که گفته می‌شود در مذمت بدگویی و عیب‌جویی است. در ادامه به برخی آموزه‌های اخلاقی این سوره با توجه به تفاسیر مشهور و احادیث می‌پردازیم.

سوره‌ای در مذمت یک رفتار غلط

«همزه» صدوچهارمین سوره قرآن کریم است. این سوره مانند بیشتر سوره‌های جزء سی‌ام در مکه بر رسول خدا (ص) نازل شده است. برخی مفسران معتقدند که این سوره درباره وَلیدبن‌مُغِیرَه نازل شده است که پشت‌سر پیامبر (ص) تهمت می‌زد و بدگویی می‌کرد. گروهی دیگر آن را در مورد جمعی دانسته‌اند که می‌خواستند پیامبر (ص) را بدنام کنند و در مورد ایشان اخبار نادرست را منتشر می‌کردند. این سوره از واژه همزه که به معنای عیب‌جویی و غیبت است و در این سوره آمده، گرفته شده است. سوره هُمَزه ۹آیه، ۳۳کلمه و ۱۳۴حرف دارد. (دانشنامه قرآن و قرآن‌پژوهی ج۲، ص۱۲۶۸).

دورکننده بدی و درد

سوره همزه را زیاد بخوانید، زیرا قرائت سوره همزه دارای فضیلت‌های متعددی است. از امام‌صادق (ع) نقل شده است هرکه سوره همزه را در نماز‌های واجب قرائت کند، فقر او از بین می‌رود و روزی به‌سویش می‌آید و مرگ‌های بد از او دور می‌شود. (فقه‌الرضا، ص۳۴۴).

از پیامبر اکرم (ص) نیز نقل شده است به قرائت‌کننده این سوره به ازای کسانی که پیامبر و یارانش را مسخره کردند، حسنه داده می‌شود. (البرهان فی‌تفسیرالقرآن، ج۵، ص۷۵۵). همچنین در برخی روایات به تأثیر تلاوت این سوره در رفع چشم‌زخم و بهبود درد‌های جسمی اشاره شده است. (درمان با قرآن، ص۱۶۳).

سوره‌ای در مذمت یک رفتار غلط

همان‌طور که گفته شد، محتوای سوره همزه درباره نکوهش عیب‌جویی و تهمت ناروا زدن به افراد درستکار و مؤمنان است. در این سوره، خداوند مال‌اندوزانی را که به مردم فخر می‌فروشند و به آنان تهمت‌های ناروا می‌زنند، با عذاب دوزخ تهدید می‌کند. در ابتدای سوره می‌خوانیم: «وای بر انسانی که بدزبان است!». دو وازه همزه و لمزه به افراد عیب‌جو اشاره می‌کند. همچنین گفته می‌شود «لمزه» کسی را می‌گویند که به اعمال افراد انتقاد می‌کند و آن اعمال را زشت می‌شمارد، درحالی‌که آن عمل عیب نیست، بنابراین سوره همزه به بدزبانان و افرادی که به قصد تخریب، به‌نادرستی از دیگران عیب‌جویی می‌کنند، هشدار می‌دهد.

بد زبانی نتیجه‌اش، آتش است

حتما این سخن را بسیار شنیده‌اید که انسان بسیاری از گناهان را از طریق زبان انجام می‌دهد. یکی از بدترین آنها، بدزبانی و آزار خلق با این عمل است؛ آن‌چنان‌که از حضرت صادق (ع) روایت شده است: «به‌درستى که مبغوض‌ترین خلق خدا، آن بنده‌ای است که مردم از زبانش پرهیز کنند». (الکافی، ج ۲، ص ۳۲۳).

باتوجه‌به محتوای سوره، یکی از علل آزار مردم با گفتار، فخر به داشته‌های مادی است؛ داشته‌هایی که فانی هستند، اما در فرد این توهم را ایجاد می‌کنند که می‌تواند به‌سبب آن، دیگران را تحقیر کند؛ عملی که نتیجه‌اش، گرفتاری در دوزخ خواهد بود.

در ادامه حتما بخوانید سوره اخلاص، کلید قصرهای بهشت | بررسی خواص و برکات سوره توحید

به عیب‌های خودت بپرداز!

با توجه به هشدار شدید سوره همزه، لازم است در ابتدا خود را از این عیب دور نگه داریم و مراقبت کنیم که گرفتار آن نشویم و با تمرکز و توجه به اصلاح خود، از بررسی عیب دیگران دور بمانیم؛ رسول خدا (ص) می‌فرمایند: «خوشا به حال آن فردی که عیب خودش، او را از پرداختن به عیب‌هاى برادران مؤمنش بازدارد!». (بحارالانوار: ۷۷/۱۲۶/۳۲)

و در ادامه به افرادی که درگیر این گناه زبانی هستند، با تبعیت از این سوره، هشدار دهیم و حتی برخورد کنیم؛ زیرا یکی از نشانه‌های صحت افراد، دوری از پرداختن به عیوب دیگران است؛ امام‌علی (ع) می‌فرمایند: «در سالم بودن آدمى، همین بس که عیوب دیگران را کمتر در ذهن خود نگه دارد». (کشف‌الغمه: ۳/۱۳۷، ۱۳۸).